ANG KAHAPIS-HAPIS NA BUHAY AT PAKIKIPAGSAPALARAN NI KAIGOROTAN
- Nonilon V. Queano/UP CB/18Nov.1982

Ako si Kaigorotan,
Taong tulad ninyo,
Hindi isang palabas sa Grand Canao o sa anupaman.

Noong una, ako ang hari ng mga lupaing ito,
Inut-inot,
Nakapagbangon ako ng mga bantayog sa bundok,
Nkalikha ng mga terasa ng palayan,
Malayang tumawid-tawid sa mga ilog,
Pahihip-hihip sa plawta
Habang kinakalaro ang hangin at araw.

Sa lupaing ito sumupling ang aking pagsinta
At kaligayahan,
At dito rin napanday ang tatag at tigas ng loob ko
Sa pakikibaka sa kaaway.
Malaya ako
Tulad ng ibon,
Tulad ng hangin,
Tulad ng araw.

Hanggang magsiahon ang mga dayuhan
At ako’y nawalan ng kapayapaan.

Noon, nang lumunsad ang mga Amerikano,
Agad-agad, hinimas-himas muna ako
Saka sabi’y,
“Kaigorotan, heto ang piso,
Dagdagan ko pa ng singko, akin na ang bundok mo,”
At ako nama’y walang muwang na nagsabi,
“Oo, oo… salamat, oo.”

Kinalaunan, nagsipaghukay na ang mga diyablo,

At muli akong tinawag,

“Kaigorotan, heto ang piso, dadagdagan ko pa ng diyes,

Sumuot ka sa lungga at ipaghakot mo ako

Ng asero’t ginto!”

At ako nama’y walang muwang na umoo-oo,

Kaya, sumuot-suot sa lungga,

Pukpok nang pukpok sa lupa,

Paroo’t paritong naghahakot ng mga gold nuggets

Na dinadagit naman ng mga imperyalistang ganid.

At sa hirap at pagod,

Magha-maghapon,

Unti-unti,

Ako’y hindi na tao kundi mistulang daga,

Labas-masok sa lungga.



Sa paglipas ng mga taon,

Pagkalagas ng mga araw,

Nang maitayo sa kapatagan

Ang kung anu-anong mga dambuhalang pabrika

At plantang mutinasyonal,

Nagsiahon naman ang mga ahente,

Este, ahensiya ng pamahalaan na may konsorte pang

Militar, at sabi’y,

“Kaigorotan, kailangan mong magsakripisyo

Para sa kapakanang pambansa, este,

Kapakanang pang-mulinasyonal.

Kailangan naming ang iyon glupa para pagtayuan

Ng dam – Ambuklao dam, Chico dam,

At kung anu-ano pang dam!”
“Damn you!” sabi ko ngunni’t hindi ako makaangal,

Dahil, bawa’t bukas ng bibig ko,

Bawa’t kalabit sa sibat at kalasag

Ay sinasalubong nila ng,

“Ratatatatatatat! Ratatatatatatatat!”
“Damn you!” sabi ko

At nang hindi makatagal,

Nagsukbit na rin ng armas,

Tumalilis pasa-gubat at lumaban.



Samantala, habang nanlalagas ang mga araw,

Ang lupain namin’y patuloy nilang kinakamkam.

At ako, si Kaigorotan

Ay hindi na tao kundi bagay.

Nagdagsaan ang mga turista at sabi’y

“Kaigorotan, heto ang piso, dagdagan ko pa ng singko,

Sumayaw ka lamang

At nang kita’y maretratuhan!:

At ako naman si gago’y.

Sayaw, sayaw, sayaw

Sayaw, sayaw, sayaw

Dahil kailangan ko ng kanilang piso, este, dolar

Para ako’y mabuhay,



Kaya hindi na ako tao,

Ako’y bagay na lamang,

Isang panoorin,

Isang palabas,

Laluna sas tuwing nagdaragsaan ang mga turista’t panginoon!



Tulad sa Highland Festival, este, Grand Canao daw--

Kislapan ng mga flashbulbs,

Habang ako’y sayaw, sayaw, sayaw

Sayaw, sayaw, sayaw….

Ay! Anong hapis!

Nguni’t hindi likas sa aking tumangis!
Ang dugo ko’y sintindi ng araw,

Ang puso ko’y sintibay ng Cordillera.

At ngayon’y

Nagigising,

Bumabalikwas,

Nakikibaka!



Hanggang lumaya,

Hanggang muling maging taong

Nakikipaglaro sa hangin at araw.

At ako, si Kaigorotan,

Ay tanghaling bayani ng aking lahi.

O, Kabunian!

Patnubayan ang aking paglaban!



(Copyright and all rights reserved by the author.)